W jakiej fazie cyklu wykonać badania hormonalne?

W tym artykule omawiamy badania które należy wykonać nie mogąc zajść w ciążę. Wykonujemy je aby dowiedzieć się czy zaburzenia hormonalne w ciele kobiety mogą mieć wpływ na problemy z zajściem w ciążę. Aby sprawdzić, czy to właśnie hormony są przyczyną niepłodności, należy wykonać badania hormonalne. W którym dniu cyklu najlepiej poddać się diagnostyce – sprawdź wskazania dr Olafowa Linderta. 

W którym dniu cyklu należy wykonać Badania Hormonalne?

Badania hormonalne wykonać należy w każdej fazie cyklu miesiączkowego. Folikulotropina (FSH) i lutropinę (LH) bada się między 3. a 5. dniem cyklu, estradiol między 3. a 5. dniem cyklu lub między 12. a 14. dniem cyklu, prolaktynę niezależnie od dnia cyklu, progesteron – 21. dnia cyklu, testosteron, androstendion, DHEA (Dehydroepiandrosteron) oraz hormony tarczycy (TSH, T4, T3, FT4, FT3) – niezależnie od fazy cyklu, zwykle w 3. dniu cyklu

Cykl owulacyjny przebiega w kilku fazach

Określenie, w którym dniu cyklu badać hormony, wymaga podstawowej znajomości przebiegu kobiecego cyklu. Oto jego fazy:

1. Menstruacja

Krwawienie miesięczne jest pierwszym etapem cyklu owulacyjnego i wyznacza jego początek. Jest ono wynikiem złuszczania się nabrzmiałej i rozrośniętej w ostatniej fazie cyklu (fazie lutealnej) błony śluzowej macicy. Faza ta trwa od 4 do 6 dni.

2. Faza pęcherzykowa (folikularna)

Trwa około 14 dni. W tym czasie intensywnie narasta, dopiero co złuszczony w menstruacji, nabłonek błony śluzowej macicy. Następuje także wzrost i dojrzewanie pęcherzyków. Ostatecznie dojrzewa tylko jeden z nich, który uwalnia komórkę jajową (oocyt). Reszta pobudzonych pęcherzyków przestaje się rozwijać.

3. Faza owulacyjna (owulacja)

Trwa 24 godziny. To początek twoich dni płodnych. Dojrzały pęcherzyk pęka i uwalnia komórkę jajową. Komórka jajowa migruje do jajowodu i czeka na zapłodnienie. Jeśli jajeczko nie zostanie zapłodnione w ciągu kolejnych 12-24 godzin, obumiera.

4. Faza lutealna (zwana również fazą ciałka żółtego)

Trwa 14 dni. Jest to czas pomiędzy uwolnieniem się komórki jajowej a rozpoczęciem kolejnej miesiączki. W tym czasie, pod wpływem hormonu luteinizującego, pozostałości pęcherzyka przekształcają się w ciałko żółte.

Jest ono odpowiedzialne za produkcję progesteronu przygotowującego śluzówkę macicy do zagnieżdżenia się zapłodnionej komórki jajowej. Stąd też progesteron zwany jest hormonem ciałka żółtego. Jeśli komórka jajowa nie zostanie zapłodniona, ciałko żółte powoli zanika i obniża się poziom produkowanych przez nie hormonów.

Spadek stężenia progesteronu, ok. 28 dnia cyklu, powoduje złuszczanie się niepotrzebnej już błony śluzowej, czyli menstruację.

źródło: MenstrualCycle_de.svg: Thomas Steiner, derivative work: Michał Komorniczak (talk)

Badanie hormonów płciowych

Badanie hormonów płciowych to badanie krwi, które pozwala sprawdzić stężenie poszczególnych hormonów. Diagnostyka wymaga takiego badania, gdyż oznaczanie poziomu hormonów płciowych pozwala na określenie, czy to nie zaburzenia hormonalne wywołują problemy z zajściem w ciążę. Badanie hormonalne jest także wykonywane u kobiet z zaburzeniami miesiączkowania.

Badania hormonalne pozwalają wykryć zaburzenia takie jak:

• niewydolność przysadki
• obniżona rezerwa jajnikowa
• zespół PCOS.

Kiedy wykonać badania hormonów płciowych?

W zależności od dnia cyklu miesiączkowego, poziom hormonów u kobiet jest różny. W związku z tym, badania należy wykonać w każdej fazie cyklu. Tak wykonane oznaczenia dają pełny obraz zmian hormonalnych w cyklu miesiączkowym.

Pierwsze badania, czyli te w fazie folikularnej, najlepiej wykonać między 3. a 5. dniem cyklu, a kolejne, które wypadają w trakcie owulacji, między 12-14 dniem cyklu (przy 28-dniowym cyklu) lub na 12-14 dni przed spodziewaną miesiączką (w pozostałych przypadkach). Oznaczenia w fazie lutealnej przeprowadza się zazwyczaj ok. 21. dnia cyklu.

1. Folikulotropina (FSH) – między 3. a 5. dniem cyklu

Normy:

faza folikularna: 1,4 – 9,6 IU/l
owulacja: 2,3-21 IU/l
faza lutealna: 2-8 IU/l
menopauza: 42-188IU/l

Obniżenie stężenia może świadczyć o niewydolności przysadki lub podwzgórza, a wzrost o pierwotnej niewydolności jajników lub zahamowaniu stymulacji owulacji.

Podniesiony poziom FSH u kobiet pojawia się:

• w pierwotnej niewydolności jajników, zespole policystycznych jajników, przedwczesnym wygasaniu czynności jajników (POF), menopauzie.

Obniżony poziom FSH u kobiet może świadczyć:

•  o niewydolności przysadki mózgowej, która może prowadzić do wtórnej niewydolności jajników, jak i również może świadczyć o guzach przysadki oraz o stosowaniu niektórych leków.

2. Lutropina (LH) – między 3. a 5. dniem cyklu

• Wykonywane także u kobiet przed menopauzą i zmagających się z zaburzeniami miesiączkowania.

Normy:

faza folikularna: 1,1-11,6 mlU/ml
owulacja: 17-77 mlU/ml
faza lutealna: 0-14,7 mlU/ml
menopauza: 11,3-39,8 mlU/ml

Obniżenie stężenia sugeruje niedoczynność przysadki mózgowej, podwzgórza. Z kolei wzrost niewydolność jajników.

3. Estradiol – między 3. a 5. lub 12. a 14. dniem cyklu

Normy:

faza folikularna: 84–970 pg/ml (0,3–3,5 nmol/l)
owulacja: 13–330 pg/ml (0,48–1,17 nmol/l)
faza lutealna: 73–200 pg/ml (0,26–0,73 nmol/l)
menopauza: 11,2-42 pg/ml (0,04–0,15 nmol/l)

Podwyższony poziom estradiolu występuje:

• fizjologicznie przed owulacją,
• w ciąży,
• podczas stosowania estrogenów,
• w przebiegu:

              – nowotworów jajników, jąder, nadnerczy,

              – chorób wątroby,

              – ginekomastii u mężczyzn (powiększenie gruczołu piersiowego u mężczyzny),

              – nadczynności tarczycy.

Obniżony poziom estradiolu  występuje:

• w niedoczynności jajników, jąder, przysadki mózgowej
• przy PCOS,
• w zespole Turnera (choroba dziedziczna – genetyczna, dotycząca tylko kobiet).

4. Prolaktyna – niezależnie od dnia cyklu

Normy:

powyżej 25 ng/ml – przyczyną mogą być nieregularne okresy i cykle bezowulacyjne
powyżej 50 ng/ml – może dojść do zupełnego zatrzymania miesiączki
powyżej 100 ng/ml – prawdopodobnie guz przysadki mózgowej

Wzrost stężenia prolaktyny, powyżej górnej granicy normy, może świadczyć o:

• gruczolaku przysadki,
• PCOS,
• niedoczynności tarczycy,
• stosowaniu leków m.in.:

                           – estrogeny i doustne środki antykoncepcyjne,

                           – leki przeciwpadaczkowe,

                           – H2-blokery,

                           – leki przeciwpsychotyczne,

• chorobach podwzgórza,
• hiperprolaktynemii,
• niewydolności wątroby.

Fizjologiczne zwiększenie stężenia prolaktyny występuje:

• w ciąży,
• w trakcie karmienia piersią,
• w stresie.

 Spadek stężenia prolaktyny poniżej dolnej granicy normy może świadczyć o:

• niedoczynności przysadki,
• stosowaniu leków.

5. Progesteron – 21. dzień cyklu

Normy:

faza folikularna: 0,28-0,72 ng/ml
owulacja: 0,64-1,63 ng/ml
faza lutealna: 4,71-18,0 ng/ml
menopauza: 0,07-1,25 ng/ml

Wzrost stężenia progesteronu powyżej normy może mówić o:

• guzach jajnika, jąder, nadnerczy,
• torbielach jajnika,
• niewydolności wątroby.

Spadek stężenia progesteronu może mówić o:

• poronieniu,
• braku owulacji,
• zaburzeniu funkcji łożyska.

6. Testosteron – niezależnie od fazy cyklu, zwykle w 3. dniu cyklu

Normy:

testosteron wolny: 10,4-45,1 pmol/l

testosteron całkowity – kobiety: 1-2,5 nmol/l

Wartości poniżej normy mogą świadczyć o osteoporozie, cukrzycy, spadku libido, zespole metabolicznym. Zwiększone stężenie może świadczyć o: hirsutyzmie, zespole policystycznych jajników wrodzonym przeroście nadnerczy, guzach wirylizujących jajnika lub nadnerczy.

7. Androstendion – niezależnie od fazy cyklu, zwykle w 3. dniu cyklu

Normy:

 2,7-5,8 nmol/l

Wysoki poziom androstendionu może świadczyć o:

• hiperandrogenizmie,
• zespole policystycznych jajników (PCOS),
• zespole Cushinga,
• nowotworze (np. w czynnych hormonalnie guzach jajnika czy guzach nadnerczy),
• wrodzonym przeroście nadnerczy,
• osteoporozie.

Niski poziom androstendionu może świadczyć o:

• anemii sierpowatej,
• wygasaniu czynności jajników,
• niedoczynności kory nadnerczy.

8. DHEA (Dehydroepiandrosteron) – niezależnie od fazy cyklu, zwykle w 3. dniu cyklu

Normy:

7-31 nmol/l

Podwyższony poziom DHEA może świadczyć o:

• guzie kory nadnerczy,
• raku nadnerczy,
• hiperplazji,
• zespole policystycznych jajników.

Obniżony poziom DHEA może świadczyć o:

• nieprawidłowej funkcji nadnerczy,
• niedoczynność przysadki mózgowej,
• niedoczynność tarczycy,
• chorobach autoimmunologicznych.

9. Hormony tarczycy (TSH, T4, T3, FT4, FT3) – niezależnie od dnia cyklu; najczęściej w 3. dniu cyklu

Normy:

Podniesiony poziom TSH rejestruje się w przypadku:

• niedoczynności tarczycy (Hashimoto),
• wtórnej nadczynności tarczycy spowodowanej wzrostem TSH z przyczyn przysadkowych.

Obniżony poziom TSH może świadczyć o:

• przyczynie pierwotnej – nadczynność tarczycy (choroba Gravesa i Basedowa), przyczynie wtórnej spowodowanej niewydolnością przysadki lub podwzgórza prowadzącej do niedoczynność tarczycy,
• pierwotnym zniszczeniu przysadki gruczołowej – uraz, nowotwór, martwica poporodowa, stany zapalne.

Obniżenia poziomu TSH może być spowodowane również:

• ciążą,
• niektórymi lekami,
• głodzeniem,
• chorobami przewlekłymi związanymi z układem krążenia.

Obniżone wartości FT4 w badaniach laboratoryjnych oznaczają:

• przy podwyższonym poziomie TSH mogą wskazywać na pierwotną niedoczynność tarczycy,
• przy obniżonym bądź utrzymującym się w granicach normy stężeniu TSH mogą wskazywać na wtórną lub trzeciorzędową niedoczynność tarczycy.

Podwyższone wartości FT4 w badaniach laboratoryjnych oznaczają:

• przy obniżonym poziomie TSH mogą wskazywać na pierwotną nadczynność tarczycy;
• przy podwyższonym bądź utrzymującym się w granicach normy stężeniu TSH mogą wskazywać na wtórną nadczynność tarczycy.

Niskie FT3  może oznaczać:

• niedoczynność tarczycy. 

Pierwotna niedoczynność tarczycy:

• stężenie TSH powyżej górnej granicy normy,
• stężenie FT3 poniżej dolnej granicy normy.

Wtórna lub trzeciorzędowa niedoczynność tarczycy:

• stężenie TSH utrzymuje się w normie bądź jest obniżone,
• stężenie FT3 poniżej dolnej granicy normy.

Wysokie FT3 może oznaczać:

• niedoczynność tarczycy. Dochodzi do zwiększonego wydzielania TSH, a w konsekwencji zwiększonego wydzielania wolnych hormonów tarczycy.

Pierwotna nadczynność tarczycy

• stężenie TSH – obniżone,
• stężenia wolnych hormonów tarczycy – powyżej normy.

Powstaje wówczas, gdy proces chorobowy występuje w obrębie samej tarczycy.

Wtórna nadczynność tarczycy

• stężenie TSH – podwyższone bądź w normie,
• stężenia wolnych hormonów tarczycy – podwyższone.

FT3 w normie a wyniki badania innych hormonów tarczycy

Jeżeli stężenia wolnych hormonów tarczycy w badaniach laboratoryjnych są w normie:

1. Jeśli otrzymany wynik stężeń FT3 jest w normie i stężenie TSH w normie –  tarczyca funkcjonuje prawidłowo.
2. Jeśli otrzymany wynik stężeń FT3 jest w normie, natomiast stężenie TSH zwiększone – niedoczynność tarczycy.
3. Jeśli otrzymany wynik stężeń FT3 jest w normie, natomiast stężenie TSH zmniejszone – nadczynność tarczycy.

Należy pamiętać, iż:

1)  zakres norm różni się w zależności od laboratorium! 

2) przed pobraniem krwi, należy powiadomić lekarza o wszystkich przyjmowanych lekach, ponieważ mogą mieć wpływ na wyniki badań

3) wykonane badania należy zawsze skonsultować z lekarzem

Za konsultację merytoryczną dziękujemy Klinice Bocian i doktorowi Olafowi Lindertowi. 

Polecamy także:

Badania i normy: Za wysoka prolaktyna wpływa na brak ciąży

Badania i normy: Progesteron – jeden z najważniejszych hormonów jajników

Badania i normy: TSH, FT3, FT4 – sprawdzamy hormony tarczycy

Redakcja Płodność.pl