Mała zmiana, wielki problem: genetyczne przyczyny niepłodności

Nawet minimalna i pozornie niezauważalna zmiana w genach może spowodować trudności w poczęciu dziecka. Niepłodność genetyczna dotyka około 30 proc. par starających się bezskutecznie o ciążę – dotyczy to zarówno kobiet, jak i mężczyzn. O tym, czym jest niepłodność genetyczna, jak ją rozpoznać, jakie badania czekają parę pod tym kątem oraz jakie szanse na ciążę i za pomocą jakiej metody mają – mówi nam dr n. med. Karolina Ochman, genetyk kliniczny z Kliniki Leczenia Niepłodności INVICTA.

Czy zaburzenia genetyczne mogą mieć wpływ na niepłodność?

Niepłodność o podłożu genetycznym dotyczy około 30% par doświadczających trudności z poczęciem dziecka. Niekorzystny wariant w materiale genetycznym może wpływać na zdolności reprodukcyjne pacjentów, zwiększając ryzyko wystąpienia zaburzeń płodności, a nawet całkowicie uniemożliwiając im posiadanie potomstwa.

Jak rozpoznać odpowiedni czynnik genetyczny odpowiedzialny za niepłodność?

Wywiad pod kątem genetycznych przyczyn niepłodności oraz specjalistyczne badania DNA partnerów powinny być obecnie standardem w kompleksowej opiece nad parą bezskutecznie starającą się o potomstwo.

Sygnałem, że przyczyna trudności z uzyskaniem ciąży leży po stronie genów, mogą być nieprawidłowe parametry nasienia u mężczyzny, czy obniżona rezerwa jajnikowa u kobiety, a także niska jakość komórek jajowych. Poronienia nawracające oraz wcześniejsze niepowodzenia w leczeniu metodą in vitro również sugerować mogą wpływ czynników genetycznych.

Często pomijanym aspektem jest wiek pacjentki – należy pamiętać, że im kobieta jest starsza, tym większe ryzyko zaburzeń chromosomowych u uzyskiwanych w trakcie terapii zarodków.

Najczęstsze zaburzenia genetyczne powodujące niepłodność u kobiet to…?

Najważniejszym aspektem, na który należy zwrócić uwagę, jest wiek kobiety, który istotnie wpływa na jakość komórek jajowych i zwiększa ryzyko nieprawidłowych podziałów materiału genetycznego po zapłodnieniu. Nie wyczerpuje to jednak tematu.

Należy zaznaczyć, że na możliwość zajścia w ciążę i jej donoszenia oddziaływać mogą bardzo małe zmiany w DNA. Kobieta najczęściej nie odczuwa ich, zanim nie zacznie starać się o zostanie mamą.

Dla przykładu, mutacja Leiden w genie czynnika V krzepnięcia, która stanowi jedną z najczęstszych genetycznych przyczyn wzrostu ryzyka zaburzeń zakrzepowo-zatorowych, jest odpowiedzialna za wzrost ryzyka wystąpienia poronień oraz innych patologii przebiegu ciąży. Nieprawidłowe zmiany w genie protrombiny także korelują z ryzykiem samoistnych poronień oraz innych patologii ciąży. Z kolei mutacje w genie CFTR mogą wywoływać u kobiety zmiany w obrębie układu rozrodczego, takie jak wzrost gęstości śluzu szyjki macicy, co utrudnia drogę plemników do komórki jajowej.

A najczęstsze zaburzenia genetyczne powodujące niepłodność u mężczyzn?

Około 25% niepłodnych mężczyzn posiada mikrodelecje w obrębie rejonu AZF chromosomu Y. Zmiany tego rodzaju są częstą przyczyną obniżonych parametrów nasienia. Mogą prowadzić do znacznego obniżenia liczby plemników lub nawet całkowitego ich braku w nasieniu. Kolejnym czynnikiem wpływającym na zaburzenia męskiej płodności są mutacje w genie CFTR, które mogą skutkować azoospermią. Z kolei wykrycie bezobjawowego nosicielstwa mutacji w tym genie u obojga partnerów, może być wskazaniem do przeprowadzenia specjalistycznej diagnostyki zarodków.

Czym jest badanie kariotypu?

Przyczyną niepowodzeń rozrodu mogą być też duże nieprawidłowości w DNA obojga partnerów. Pierwszym badaniem genetycznym proponowanym parze zmagającej się z problemem niepłodności jest na ogół badanie kariotypu. Polega ono na ocenie liczby oraz budowy chromosomów występujących w komórkach krwi obwodowej danej osoby. Badanie pozwala na wykrycie np.: nosicielstwa nieprawidłowości budowy chromosomów – głównie tzw. translokacji. Choć zmiany te nie wpływają na ogół na zdrowie samych nosicieli, mogą przyczyniać się do wystąpienia wad genetycznych u potomstwa, a także do poronień oraz niepłodności.

Jak wygląda badanie kariotypu?

Na poziomie organizacyjnym jest to niezwykle prosty test. Pacjenci oddają krew, która – po odpowiednim przygotowaniu – jest następnie analizowana w laboratorium genetycznym. Uzyskany wynik pozwala ocenić, czy limfocyty krwi obwodowej badanej osoby mają prawidłową liczbę i strukturę chromosomów. Badanie kariotypu wykonuje się raz na całe życie.

Jak długo czeka się na wynik takiego badania?

Wynik dostępny jest w ciągu kilku tygodni.

Jakie  badania genetyczne należy wykonać, chcąc określić przyczynę nawracających poronień?

Występujące poronienia wymagają wnikliwej diagnostyki pary w celu ustalenia przyczyn niepowodzeń w donoszeniu ciąży. Jeśli to możliwe, zaleca się wykonanie specjalistycznych badań genetycznych materiału z poronienia. Obojgu partnerom rekomenduje się także wykonanie badania kariotypu z limfocytów.

Pomocne mogą się również okazać badania w kierunku trombofilii wrodzonej (m.in. mutacja czynnika V Leiden). Wyniki badań umożliwiają nie tylko określenie przyczyn zaburzeń, ale również mają ogromne znaczenie w planowaniu kolejnych ciąż. Oczywiście zaburzenia genetyczne to nie jedyny czynnik mogący wpływać na występowanie poronień. To bardzo złożony problem, wymagający szeregu badań i szczegółowej analizy każdego przypadku.

Jakie badania genetyczne należy wykonać w przypadku problemów z funkcją jajników, np. przedwczesne wygasanie ich czynności?

W pierwszym kroku, w celu oceny rezerwy jajnikowej, oznaczany jest poziom hormonu AMH oraz Inhibiny B. Wskazane jest również badanie kariotypu oraz badanie w kierunku obecności mutacji dynamicznej w genie FMR1.

Kobiety obarczone tą mutacją cierpią z powodu przedwczesnego wygasania funkcji jajników, dodatkowo ponoszą również ryzyko urodzenia dziecka z zespołem łamliwego chromosomu X (FRAXA). Możliwe są również badania innych genów z tytułu obniżonej rezerwy jajnikowej np.: FOXL2.

Jak badania genetyczne należy wykonać w przypadku mężczyzn, by rozpoznać czynnik genetycznych problemów z niepłodnością?

Na początku warto zacząć od diagnostyki podstawowej, czyli ogólnego badania nasienia. W przypadku stwierdzenia nieprawidłowości często zaleca się wykonanie badania fragmentacji DNA plemników (najlepiej metodą TUNEL). Test pozwala określić jakość materiału genetycznego, przekazywanego przez mężczyznę. Poziom fragmentacji przekraczający 15% może zwiększać ryzyko nieprawidłowości genetycznych w zarodkach.

W ramach pogłębionej diagnostyki niepłodności męskiej zaleca się wykonanie panelu, wykrywającego przyczyny i predyspozycje do niepłodności. Panel obejmuje badania diagnozujące genetyczne podłoże niepłodności męskiej: detekcję delecji w rejonie AZF oraz detekcję 2 mutacji w genie CFTR. Dodatkowo, zaleca się wykonanie badania kariotypu z limfocytów krwi obwodowej (badania genetyczne wykonywane raz na całe życie). Wszystkie ww. badania z pewnością powinny być wykonane u mężczyzny przed rozpoczęciem procedury zapłodnienia pozaustrojowego.

Czy badania genetyczne u par zmagających się z niepłodnością mogą nie tylko wskazać lub wykluczyć przyczyny niepłodności, ale mogą być także źródłem wiedzy na temat możliwych do wystąpienia wad genetycznych i powikłań u potomstwa?

Oczywiście. Badania genetyczne pozwalają nie tylko określić przyczynę zaburzeń płodności, ale także oszacować prawdopodobieństwo ewentualnych wad czy chorób u potomstwa pary. Dzięki tej wiedzy, jeszcze na etapie starań o ciążę, lekarze mogą zaproponować skuteczne rozwiązania, ograniczające ryzyko.

W ramach procedury in vitro, u par z obciążeniem genetycznym, stosuje się tzw. diagnostykę preimplantacyjną. To specjalistyczne badania statusu genetycznego zarodków, które dają pacjentom szansę na zdrowe potomstwo.

Jeśli okaże się, że czynnikiem niepłodności są zaburzenia genetyczne – niezależnie, czy chodzi o kobietę, czy o mężczyznę – to co dalej para powinna zrobić? Czy można je jakoś leczyć?

Jeśli wynik badania jest nieprawidłowy, pacjenci mogą zgłosić się do specjalistycznej poradni genetycznej. Na podstawie diagnostyki oraz przeprowadzonego wywiadu, lekarz będzie w stanie określić dalszą ścieżkę postępowania, ustalaną indywidualnie dla każdego pacjenta.

Choć nie ma obecnie możliwości „naprawy” zmian genetycznych, w przypadku wzrostu ryzyka zaburzeń zatorowo-zakrzepowych istnieją terapie, które pozwalają ograniczyć konsekwencje i objawy nimi spowodowane.

W przypadku stwierdzenia innych genetycznych przyczyn niepowodzeń rozrodu, zaleca się przeprowadzenie programu in vitro wraz ze specjalistyczną diagnostyką preimplantacyjną, umożliwiającą podanie do macicy zarodków, u których nie stwierdzono wad genetycznych.


Personel kliniki Invicta. 17.09.2015fot. Wojtek Jakubowski /Fotokombinat

Konsultacja medyczna: dr n. med. Karolina Ochman, genetyk kliniczny z Kliniki Leczenia Niepłodności INVICTA

 

 

invicta_logo_fl

 


 

Polecamy także:

Diagnostyka preimplantacyjna – procedura krok po kroku

5 rzeczy, które mają duży wpływ na płodność mężczyzn

Masz już za sobą nieudane in vitro? Procedura AH pomoże zajść w ciążę

 


Autorka książki (jako Laura Lis) "Moje in vitro. Historia prawdziwa", w której pisze, że cuda się zdarzają i nigdy nie należy tracić nadziei.

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *